تقسیم دیگر برای حدیث مقبول

احادیث مقبول از این جهت که مورد عمل قرار می‌گیرد دارای هفت قسم است:

۱- مُحْکَم: حدیثی است که هیچگونه معارضی نداشته باشد.

۲- معروف: حدیثی است که معارضی دارد ولی این معارض حدیثی است غیر مقبول و ضعیف که در مقابل حدیث مقبول روایت شده، و این حدیث ضعیف را (در مقابل حدیث معروف) منکر می‌نامند.

۳- محفوظ: حدیثی است مقبول و معارض هم دارد ولی معارضش حدیثی است مرجوح که همین مرجوح را شاذ می‌نامند.

۴- مختلف الحدیث: حدیثی است مقبول و دارای معارض مساوی و چون جمع آنها ممکن است به هردو عمل می‌شود.

۵- الناسخ و المنسوخ: دو حدیث مقبول و مساوی و معارض که امکان جمع آنها هم نیست اما تأخّر [۱٩۳] یکی از دیگری معلوم (ناسخ) و مورد عمل قرار می‌گیرد.

۶- ترجیح: در صورت معلوم نبودن تأخّر یکی از آنها بوسیلۀ دلائل خارجی عمل به یکی از آنها را بر دیگری ترجیح می‌‌دهند.

٧- در صورت نبودن دلیل ترجیح توقف الزامی است.

[۱٩۳] آگاهی از این تأخر دو راه دارد: الباعث الحثیث ص: ۱٧۰». یکی اینکه در متن حدیث به ناخّر یکی از دیگری تصریح شده باشد مانند حدیث: «كنت نهیتكم عن زیارة القبور، فزوروها، فانّها تذكركم الاخرة» و تمامه: «و كنت نهیتكم عن لحوم الاضاحی فوق ثلاث فكلواما بدلكم» و دیگر اینکه با اطلاعات دقیق تاریخی و اطلاع کامل از شرح احوال رجال تأخر یکی از آنها اثبات گردد (که به شهادت امام احمدس امام شافعیس از این جهت در بالاترین درجه قرار گرفته است) و امام شافعی برای اثبات تأخر یکی از دو اثر زیر از همین روش استفاده کرده است: ۱) در رابطه با جعفر بن ابیطالب روایت شده: «افطر الحاجم والمحجوم» «حجامت کننده و حجامت شده هردو روزه خود را شکستند»، «وذلك قبل الفتح باشهر» (و این اتفاق چند ماه قبل از فتح بود). ۲) قال ابن عباس: «احتجم وهو صائم محرم» (ابن عباس گفته است: که در همان حالیکه حجامت کرده روزه هم بوده و در حال احرام هم بوده است). امام شافعی گفته است قول ابن عباس متأخّر و ناسخ اثری است که مربوط به جعفر است زیرا ابن عباس همراه پدرش در سال فتح مسلمان شده است و جعفر در تبوک چند ماه قبل از فتح به درجه شهادت رسیده است (الباعث الحثیث شرح علوم الحدیث ص: ۱٧۰).